Адаптацыя да школы — гэта пераход дзіцяці да сістэматычнага школьнага навучання і прывыканне яго да школьных умоў. Гэты перыяд кожны першакласнік перажывае па-свойму. Да школы большасць дзяцей наведвалі дзіцячы сад, дзе кожны дзень быў напоўнены гульнямі і гульнявымі заняткамі, прагулкамі, а дзённы сон і размераны рэжым дня не давалі дзецям стамляцца. У школе ўсё інакш: новыя патрабаванні, інтэнсіўны рэжым, неабходнасць усё паспяваць. Як прыстасавацца да іх? Для гэтага патрэбны сілы і час, а галоўнае — разуменне бацькоў, што гэта неабходна.

Прынята лічыць, што адаптацыя першакласніка доўжыцца ад першых 10-15 дзён да некалькіх месяцаў. На гэта ўплываюць многія фактары, такія як спецыфіка школы, характар дзіцяці і яго ўзровень падрыхтаванасці да школы, аб’ём загружанасці і ўзровень складанасці навучальнага працэсу і іншыя. І тут не абысціся без дапамогі настаўніка і бацькоў.

Цяжкасці адаптацыі. Прыход у першы клас — адзін з самы важных і складаных перыядаў у жыцці дзіцяці. Паступленне ў школу часта з’яўляецца прычынай эмацыянальна-стрэсавай сітуацыі, таму, як дзіця ў сувязі са зменай сітуацыі вымушана змяніць свае звычайныя паводзіны, дзякуючы чаму павялічваецца яго псіхаэмацыйнае нагрузка. У першыя дні ў школе першакласнік сутыкаецца з задачамі, вырашыць якія неабходна, сабраўшы ўсе сілы. Дзіця трапляе пад уплыў такіх фактараў, як: асоба педагога, калектыў аднакласнікаў, новы рэжым дня, абмежаванне рухальнай актыўнасці, новыя абавязкі. У гэты перыяд у дзіцяці ўзнікае маса пытанняў, адказаць на якія ён не ў сілах. Навошта сядзець ціха ўвесь урок? Чаму нельга бегаць па калідоры, гуляць, крычаць? Пасля дашкольных гульняў у дзіцячым садзе школьнае жыццё здаецца нецікавам і нудным. Адпавядаць усім правілам школьнага рэжыму здаецца немагчымым, бо першакласніку складана кіраваць сваімі эмоцыямі і рэгуляваць свае жаданні. Цяпер самым важным становіцца вынік: старанна вучыцца, атрымліваць высокую ацэнку настаўніка. Вось таму і надыходзіць крызіс, а разам з ім і першыя

крыўды і расчараванні. І настаўнікаў, і бацькоў чакаюць першыя цяжкасці, а менавіта: непаспяховасць, нежаданне нешта рабіць, негатывізм, дэманстратыўнасць, лянота.

Акружыўшы школьніка любоўю і стварыўшы для яго максімальна спрыяльныя ўмовы ў сям’і, бацькі могуць дапамагчы яму пазбегнуць стрэсу ў новых умовах. Бацькам у першую чаргу патрэбна паклапаціцца аб правільным, граматна прадуманым рэжыме дня першакласніка. Не патрэбна адмяняць дзённы сон: так дзіцяці будзе лягчэй аднавіць сілы. Знайсці магчымасць не пакідаць першакласніка ў групе падоўжанага дня — бо яму так неабходны адпачынак дома. Патрэбна таксама вучыць дзіця правілам зносін з аднакласнікамі. Растлумачыць, як важна быць ветлівым, уважлівым да аднакласнікаў — і зносіны ў школе будуць толькі ў радасць.

Псіхалагічная адаптацыя. Псіхалагічная гатоўнасць першакласніка праяўляецца ў тым, што дзіця з задавальненнем ходзіць у школу і займаецца выкананнем хатняга задання, з радасцю дзеліцца з бацькамі пра школьныя падзеі. Негатыўная адносіны да школы сведчаць аб тым, што дзіця яшчэ не прывыкла да школы. Гэта сігнал да таго, каб бацькі дапамаглі першакласніку хутчэй асвоіцца. Парада: уважліва выслухайце дзіця і ўнікніце ва ўсе праблемы, пра якія ён вам кажа. Не высмейваце яго, не прыніжайце, не стаўце ў прыклад тых дзяцей, у якіх атрымліваецца лепш спраўляцца з навучаннем у школе. Гэта прывядзе толькі да замкнёнасці, утоенасці, раздражненню, нежаданню расказваць бацькам пра свае хваляванняі. Часцей хваліце сваё дзіця, падтрымлівайце яго. Радасць нават самаму нязначнаму поспеху зробіць першакласніка ўпэўненым у сваіх сілах. Частая крытыка акажа негатыўны ўплыў: вучань можа паверыць у тое, што ён няўдачнік. Дзіця павінна зразумець, што перавага ў індывідуальнасці, бо ў кожнага свае таленты і здольнасці. Дапамажыце яму, калі ён з чымсьці не спраўляецца, навучыце і пакажыце, як правільна, але ніколі не выконвайце ўсё за яго. Хай вучыцца працаваць самастойна — інакш не навучыцца ніколі”. Для паспяховай псіхалагічнай адаптацыі вельмі важна добразычлівая і спакойная атмасфера ў сям’і. Не забывайце адпачываць разам, гуляць у спакойныя гульні, хадзіць на прагулкі.

Рэкамендацыі па псіхалагічнай адаптацыі першакласніка:

— стварыце ў сям’і атмасферу добразычлівасці, любіце сваё дзіця;

— фарміруйце высокую самаацэнку дзіцяці, не забывайце, што ваша дзіця – самая вялікая каштоўнасць для бацькоў;

— цікаўцеся пра падзеі ў школе кожны дзень;

— праводзьце час з дзіцем пасля школьнага дня;

— не дапускайце фізічных мер уздзеяння на дзіця, улічвайце характар і тэмперамент дзіцяці — толькі індывідуальны падыход;

— паназірайце, што ў яго лепш і хутчэй атрымліваецца, а дзе варта аказаць дапамогу, падказаць;

— перадайце першакласніку самастойнасць у арганізацыі ўласнай вучэбнай дзейнасці, кантралюйце мэтазгодна;

— заахвочвайце дзіця за розныя поспехі, не толькі за навучальныя, стымулюйце яго да дасягнення пастаўленых мэт.

Фізіялагічная адаптацыя. У перыяд адаптацыі да школы арганізм дзіцяці падвяргаецца стрэсу. Медыцынская статыстыка сведчыць, што сярод першакласнікаў заўсёды ёсць дзеці, якія худзеюць, ледзь правучыўшыся І чвэрць, у часткі дзяцей назіраецца нізкі артэрыяльны ціск, а ў часткі — высокі. Галаўныя болі, капрызы, неўратычны стан — не поўны пералік праблем фізіялагічнага характару, якія могуць адбыцца з пршакласнікам. Перш чым папракнуць дзіця ў тым, што ён лянуецца і адвільвае ад выканання вучэбных абавязкаў, успомніце, якія ў яго праблемы са здароўем. Нічога складанага — проста патрэбна быць ўважлівым да свайго дзіцяці.

Што параіць бацькам першакласніка з фізіялагічнай пункту гледжання?

— Фарміруйце рэжым дня першакласніка, які адрозніваецца ад рэжыму дня дашкольніка, толькі паступова.

— Вазьміце за правіла сачыць за зменай відаў дзейнасці дома.

— Не забывайце пра рэгулярныя фізкультхвілінкі пры выкананні хатніх заданняў.

— Сачыце за правільнай паставай дзіцяці. Правільна асвятляйце тыя месцы, дзе дзіця займаецца.

— Сачыце за правільным харчаваннем першакласніка. Па рэкамендацыі ўрача — давайце вітамінныя прэпараты.

— Актывізуйце рухальную актыўнасць дзіцяці, загартоўвайце.

— Прытрымвайцеся правілаў здаровага сну дзіцяці — не менш за 9,5 гадзін.

— Абмяжуйце прагляд тэлеперадач і гульняў за камп’ютарам.

— Выхоўвайце ў дзіцяці волю і самастойнасць.

Сацыяльная адаптацыя. Дзеці, якія не наведвалі дзіцячы сад, могуць сутыкнуцца з праблемай зносін з аднакласнікамі. У дзіцячым садзе дзіця праходзіць працэс сацыялізацыі, дзе ён набывае камунікатыўныя навыкі і спосабы пабудовы зносін ў калектыве. У школе настаўнік заўсёды надае гэтаму вялікую ўвагу, але і з боку бацькоў дзіцяці патрэбна будзе дапамога. Парады:

— будзьце ўважлівыя да паведамленняў дзіцяці аб яго ўзаемаадносінах з аднакласнікамі;

— паспрабуйце дапамагчы добрым саветам, пашукайце адказ у псіхолага-педагагічнай літаратуры;

— старайцеся падказаць яму, як пераадолець канфліктную сітуацыю, падтрымлівайце кантакт з настаўнікам і бацькамі тых дзяцей, з якімі ў вашага дзіцяці склаліся непростыя адносіны;

— паведамляйце настаўніку аб трывожных сітуацыях;

— памятаеце пра тое, як важна абараніць сваё дзіцяці, а таксама навучыць яго самага пераадольваць перашкоды;

— вучыце дзіця быць асобай: мець уласнае меркаванне, даказваць яго, але быць талерантным да меркаванняў іншых;

— “Залатое правіла выхавання: дзіця больш за ўсё мае патрэбу ў любові менавіта ў той час, калі ён менш за ўсё яе заслугоўвае “.

Такім чынам, калі вы сталі шчаслівымі бацькамі першакласніка, то вам дапамогуць простыя парады, як лёгка перажыць такі адказны момант як адаптацыя да школы: будзьце ласкавымі да свайго дзіцяці: хай у яго будзе добры настрой на ўвесь дзень! Не спяшаецеся. Правільна разлічвайце час — гэта ваша задача. Не запужвайце дзіця перад выхадам у школу! Проста пажадайце яму поспехаў і добрага дня. Забіраючы дзіця пасля заняткаў, не чапляйцеся да яго з бясконцымі пытаннямі пра школьнае жыццё. Хай дзіця расслабіцца, адпачне. Калі Вы бачыце, што дзіця чымсьці засмучана, — дайце яму час, хай ён раскажа пра сваю праблему сам. Калі настаўнік выказаў вам заўвагі, якія датычаць вашага дзіцяці, успрымайце гэта стрымана. Пажадана, каб дзіця пры гэтай гутарцы не прысутнічала. Заахвочвайце самастойнасць першакласніка пры выкананні практыкаванняў. Калі яму спатрэбіцца дапамога — ён скажа. Не стаўце дзіцяці ўмоў. Лепш за ўсё, калі ўсе члены сям’і падтрымліваюць адну тактыку выхавання дзіцяці і зносін з ім. Нельга ігнараваць скаргі дзіцяці на самаадчуванне — гэта можа быць паказчыкам ператамлення. Казкі перад сном ніхто не адмяняў. Будзьце ласкавыя з першакласнікам, дапамажыце яму супакоіцца і заснуць. Не пакідайце без увагі такі адказны момант, як пачатак школьнага жыцця. Акажыце дапамогу дзіцяці ў пераадоленні перыяду адаптацыі да школы, падтрымайце яго, забяспечце неабходныя ўмовы пражывання і навучання і ўбачыце, з якой лёгкасцю ён будзе вучыцца, і як будуць раскрывацца яго здольнасці.

Для бацькоў першакласнікаў асабліва важна:

• Дапамагчы дзіцяці ўжыцца ў пазіцыю школьніка (таму важна паказаць адрозненне: школьнік — дашкольнік), сфарміраваць «унутраную пазіцыю школьніка», якая прадстаўляе сабой пазнавальныя патрэбы і патрэбы ў зносінах з дарослым на новым узроўні. Для гэтага трэба гутарыць з дзіцем аб тым, навошта трэба вучыцца, што такое школа, якія ў школе існуюць правілы. Для першакласніка вельмі важна адчуць сябе прынятым у школьную сям’ю. Для паспяховага школьнага навучання, дзіця павінна быць досыць упэўнены ў сабе, у сваіх сілах, сваіх магчымасцях і здольнасцях.

Станоўчае ўяўленне пра сябе, як пра школьніка, дасць яму магчымасць лепш адаптавацца да змяніўшыхся ўмоў жыцця і цвёрда стаць на пазіцыю школьніка, а таксама сфарміруе эмацыйна-станоўчыя адносіны да школы;

• Пабудаваць рэжым дня школьніка, скласці рэжым школьнага дня з абгрунтаваннем яго паслядоўнасці;

• Увесці паняцце ацэнкі, самаацэнкі і розныя яе крытэрыі: правільнасць, акуратнасць, прыгажосць, стараннасць, цікавасць і выпрацаваць разам з дзіцем спосабы, як усё гэта можна дасягнуць;

• Навучыць дзіця задаваць пытанне (не столькі ў працэдурным плане, колькі ў сэнсе рашучасці);

• Развіваць у дзяцей здольнасць кіраваць сваімі эмоцыямі, гэта значыць развіваць адвольнасць паводзін. Школьнік павінен умець свядома падпарадкаваць сваё дзеянне правілу, уважліва слухаць і дакладна выконваць заданне, прапанаваныя ў вуснай форме і зрокава ўспрымаць узоры. У гэтым яму могуць дапамагчы дыдактычныя гульні і гульні па правілах. Многія дзеці толькі праз гульню могуць прыйсці да разумення многіх школьных заданняў;

• Развіваць вучэбную матывацыю. Вучэбная матывацыя складваецца з пазнавальных і сацыяльных матываў вучэння, а таксама матываў дасягненняў;

• Развіваць навыкі зносін. Навыкі зносін дазволяць адэкватна дзейнічаць ва ўмовах калектыўнай вучэбнай дзейнасці. Засваенне спосабаў вучэбнай дзейнасці патрабуе ад навучэнцаў умення зірнуць на сябе і свае дзеянні з боку, аб’ектыўна ацаніць сябе і іншых удзельнікаў сумеснай калектыўнай дзейнасці. Не варта здзіўляцца, калі праз нейкі час бацькі дзяцей, дзеці якіх не мелі вопыту зносін з аднагодкамі, сутыкнуцца з іх нежаданнем хадзіць у школу, а таксама са скаргамі на тое, што іх усе крыўдзяць, ніхто не слухае, настаўнік не любіць. Неабходна навучыцца адэкватна рэагаваць на такія скаргі. Перш за ўсё пакажыце дзіцяці, што Вы яго разумееце, паспачувайце яму, нікога пры гэтым не абвінавачваючы. Калі ён супакоіцца, паспрабуйце разам прааналізаваць

прычыны і наступствы сітуацыі, якая склалася, абмяркуйце, як паводзіць сябе ў будучым у падобным выпадку. Затым можна перайсці да абмеркавання таго, як можна выправіць становішча цяпер, якія крокі зрабіць, каб набыць сяброў і заваяваць сімпатыі аднакласнікаў.

Прыкметы паспяховай адаптацыі:

Па-першае, гэта задаволенасць дзіцяці працэсам навучання. Яму падабаецца ў школе, ён не адчувае няўпэўненасці і страхаў. Другая прыкмета — наколькі лёгка дзіця спраўляецца з праграмай. Калі школа звычайная і праграма традыцыйная, а дзіця адчувае цяжкасці пры навучанні, неабходна падтрымаць яго ў цяжкі момант, не крытыкаваць залішне марудлівасць, і не параўноўваць з іншымі дзецьмі. Усе дзеці розныя. Уважліва сачыце за тым, ці не з’яўляецца вучэбная нагрузка для дзіцяці празмернай. Лепш своечасова рэагаваць на гэта, інакш пачнуцца праблемы са здароўем. Вельмі важна своечасова ясяліць у школьніка ўпэўненасць на поспех, не даваць яму паддавацца нудоце ( «У мяне нічога не атрымаецца!»), інакш змагацца з апатыяй вы будзеце вельмі доўга.

Наступны прыкмета паспяховай адаптацыі — гэта ступень самастойнасці дзіцяці пры выкананні ім вучэбных заданняў, гатоўнасць звярнуцца да дапамогі дарослага толькі пасля спробаў выканаць заданне самаму. Часта бацькі занадта старанна «дапамагаюць» дзіцяці, што выклікае часам супрацьлеглы эфект. Вучань прывыкае да сумеснай падрыхтоўкі разнастайных заданняў і не хоча рабіць гэта адзін. Тут лепш адразу пазначыць межы вашай дапамогі і паступова памяншаць іх. Але самым важным, на наш погляд, прыкметай таго, што дзіця цалкам асвоілася ў школьным асяроддзі, з’яўляецца яго задаволенасць асабістымі адносінамі з аднакласнікамі і настаўнікам.

Нярэдка бацькі скардзяцца на дзіця за тое, што ён позна вяртаецца са школы, што яму часта тэлефануюць сябры «не па справе», што занадта шмат часу ў яго адводзіцца на гульні з аднакласнікамі. Аднак добра б памятаць пра тое, што ў гэты перыяд першакласнік актыўна ўстанаўлівае кантакты, шукае сваё месца ў дзіцячым асяроддзі,

вучыцца супрацоўнічаць з іншымі дзецьмі і прымаць дапамогу ў свой адрас. Дапамажыце яму ў гэтай няпростай справе! Ад таго, якую нішу зойме ваша дзіця пры размеркаванні сацыяльных роляў, залежыць увесь перыяд яго навучання ў школе.